گروه اجتماعی ـ رعنا امیری
هفته گذشته بود که سه نفر از مجرمان در دادگاه آبگرم استان قزوین با اجرای تفاهم‌نامه احکام جایگزین حبس، به خریدن تبلت یا گوشی همراه برای دانش‌آموزان نیازمند محکوم شدند. مجازات حبس این سه متهم که به تحمل حبس، شلاق و جزای نقدی محکوم شده بودند، با حکم قاضی پرونده و همکاری کمیته امداد،به خرید گوشی همراه برای دانش آموزان نیازمند و تحت سرپرستی کمیته امداد، تبدیل شد.
محمد موسوی که حقوقدان است در این مورد در گفتگو با «وطن روز» گفت: افزایش آمار زندانیان و مخارج سنگینی که به این دلیل بر دوش دولت گذاشته می‌شود و نیز افزایش جرائم و مفاسد درون زندانها، چندی است که توجه مسئولان و برنامه ریزان و محققان را به خود جلب کرده و باعث شده که یکی از مباحث مطرح شده امروزی، بحث ضرورت زندانی نشدن مجرمان یا به اصطلاح زندان زدائی از جرائم و مجازاتها باشد. کارگزاران قضا به این نتیجه رسیده‌اند؛ که نباید در هر چیزی مجرم را به حبس و زندان محکوم کرد. چرا که این امر نه تنها، نتیجه مطلوب که همان ممانعت از ارتکاب جرم است را نداده بلکه مضرات فراوانی هم داشته و این باعث شده که به شیوه‌های غیر از زندان به عنوان جانشین زندان متوسل شویم.
*وحدت رویه قضات
مجازات‌های جایگزین حبس از قوانین مصوب شده در سال ۱۳۹۲ است و می توان گفت تقریبا جدید است و هنوز بسیاری از قضات در بکارگیری این احکام، دست و دلبازی نمی‌کنند و عرف و فرهنگ جامعه در پذیرش حبس را تایید می‌کنند. به گفته این‌دسته از قضات، «شاکیان در پذیرش حکم حبس راحتتر هستند». اما در چند سال اخیر و نیز شیوع ویروس کووید ۱۹، سبب شده که برای خالی نگه داشتن زندانها و جلوگیری از فرستادن متهمانی که سابقه ندارند و به جرایم سبک متهم هستند، احکام جایگزین حبس بیشتر بکار گرفته شود. قانونگذار در سال‌های اخیر با بررسی‌های همه‌جانبه و اتکا به اصل شخصی بودن مجازاتها و با نگرش به اثرات سوء مجازات حبس که دامنه آن شامل خانواده و نزدیکان محکوم نیز خواهد شد، در فصل نهم عنوان جدیدی تحت مجازات‌های جایگزین حبس مصوب کرده که شامل دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است.
مجازات‌های جایگزین حبس طبق ماده ۶۴ ق. م. ا. عبارتند از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی. تبدیل مجازات حبس به مجازات‌های جایگزین در پاره‌ای موارد الزامی و در پاره‌ای موارد اختیاری و در واقع بسته به نظر قاضی است.
*شرایط تبدیل حبس به مجازات‌های جایگزین چیست؟
«به‌موجب ماده‌ی ۶۴ قانون مجازات اسلامی تعیین مجازات جایگزین حبس، منوط به گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات است. لکن هیأت عمومی دیوان عالی کشور با صدور رأی وحدت رویه شماره ۷۴۶ مورخ ۲۹/ ۱۰/ ۱۳۹۴ این ماده را بدین نحو تفسیر کرد که در موارد الزامی تبدیل مجازات جایگزین حبس، گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف مجازات ضرورت ندارد و مجازات حبس الزاماً باید به مجازات جایگزین تبدیل گردد». این بند بدان معناست که قانون، به تمام قضات این دستور را داده تا اگر شرایط صادر کردن احکام جایگزین حبس وجود دارد، همه قضات وحدت رویه را، راه خود قرار داده و حکم جایگزین را صادر کنند تا نفع آن هم به متهم و هم به جامعه برسد. در چند سال گذشته بعضی قضات از قانون احکام جایگزین حبس استفاده و بعضی دیگر استفاده نمی کردند؛ از اینرو قانون، بند وحدت رویه را آورده تا همه قضات را در یک مسیر هدایت کند.
استفاده از خبر با ذکر منبع بلامانع است
