گروه فرهنگی-محمد عرفان رفیعی

زمانی که در ارتباط با موسیقی ایران قلم می زنیم به نام بزرگمردانی می رسیم که در بنیاد و تار و پود این هنر، بیشترین تاثیر را داشته اما بر حسب نامرادی روزگار آنچنان که باید و شاید نامشان با آوازشان عجین نشده است، که این موضوع به بی توجهی مسئولین فرهنگی کشور نسبت به آموزگاران و پایه های مستحکم آموزشی موسیقی ایران مرتبط می شود.
استاد سید رضا طباطبایی نمونه ای شاخص از بزرگ آوازخوانانی است که سالهای سال در اصفهان به تربیت شاگردان علاقه مند اهتمام ورزیده و با این رسالت به جامعه فرهنگی و تاریخ و تمدن ایران کمک شایانی داشته است. اگرچه این مقال آنچنان که باید و شاید نمی‌تواند به طور کامل به ادای دین نسبت به این بزرگمرد بپردازد اما بهانه خوبی است تا به مناسبت چاپ دوم آلبوم «اوجی در آواز مکتب اصفهان» با مو شکافی این آلبوم جنبه های تکنیکی بیشتری از این هنرمند آواز ایران بر علاقه مندان موسیقی ملی مشخص شود.
احساسی که همواره از شنیدن اجرای استاد طباطبایی، دست می دهد، دارای کیفیتی خلسه وار است. چنانکه شنونده مستعد از آنچه که شنیده، لذت می‌برد، اما نمی تواند آن را توصیف کند و یا اجزا را تجزیه و تحلیل کند. استاد طباطبایی در همان فضای شخصی خود و با همه ریشه های عمیقی که در موسیقی مکتب اصفهان و تاثیراتی که از استادان به نامش همچون «مُلاحسین موسیقی» و «جلال تاج اصفهانی» داشته، خواننده ای است «وارسته» و «مستقل» که به قول شاعر «در نهایت، مرثیه گوی دل دیوانه خویش است.» آوازهای استاد طباطبایی در هر جلسه از اجرا های او، چنان در همدیگر ذوب می شوند که جداسازی آنها از یکدیگر و به بررسی گرفتن شان، بسیار دشوار به نظر می آید؛ گاهی خوانندگان جوان فکر می کنند که اجرای آن آوازها کار دشواری نباید باشد و وقتی به این قصد، آوازی سر می دهند، تازه در می یابند که این چنین سهل و ممتنع خواندن، کار هر کس نتواند بود.
استاد سید رضا طباطبایی از آواز خوانان مطلع و کارآزموده ای است که حُسن شهرت او در دیار نصف جهان (اصفهان) بیش از شهر های دیگر بوده، هرچند که می بایست ایرانگیر باشد. ایشان در جامعه موسیقی کشور هنرمند شناخته شده ای است، چنان که بارها صحبت وی از زبان بزرگانی چون ایرج خواجه امیری، اکبر گلپایگانی، محمد رضا شجریان، اسدالله ملک، فضل الله توکل و…شنیده شده است.
از دوران طفولیت فراگیری موسیقی را نزد پدرش، که از تعزیه خوانان به نام اصفهان به شمار می آمد، آغاز و همراه با ادامه تحصیل به طور جدی کار آواز را نیز پی گرفت. استاد طباطبایی پس از آن که از محضر پدر فارغ گردید به خدمت استاد «میرزا علی محمد قاضی عسگر» که از خوانندگان و مدرسین به نام موسیقی در اصفهان به شمار می آمد رسید و مدتی از محضر ایشان آموخته هایی کسب نمود و سپس در سال ۱۳۳۸ به کلاس های استاد «مُلا حسین موسیقی» در رادیو اصفهان راه یافته و پس از مدتی، در سال ۱۳۴۰ توانست در همان مرکز به محضر استاد «جلال تاج اصفهانی» راه یابد و از آموزه های ایشان به خوبی استفاده نموده و از رموز و فنون آواز به خوبی بهره مند شد. آشنایی با این هنرمند کم نظیر نقطه عطفی در زندگی او به شمار می آید، به طوری که رابطه اش با استاد، رابطه مرید و مراد بود و از همان ابتدا استاد تاج اصفهانی نیز وی را مورد لطف و مهر پدرانه خود قرار داد.
طباطبایی در محضر استاد تاج اصفهانی نه تنها به فراگیری ردیف موسیقی ایرانی پرداخت، بلکه موفق شد تا با الگوی اخلاق انسانی که از اولین خصیصه های هنرمند واقعی است، در حد قابل تحسین، تطابق و خودسازی کند به طوری‌که از طرز احترام گذاشتن بر استاد و از شیوه برخورد با شاگردانش زبان زد خاص و عام است. وی همچنین در طول سال ها فعالیت هنری از محضر بزرگانی همچون استادان: جلیل شهناز، حسن کسائی، اسدالله ملک، فرامرز پایور، محمدطاهرپور و بسیاری دیگر از اساتید بزرگ موسیقی بهره مند شده است.
آنچه در آلبوم «اوجی در آواز مکتب اصفهان» می شنویم، قطعه هایی لطیف و دلنشین از هنر استاد طباطبایی به همراه نوازندگی استادانی همچون: خسرو چناریان، حسن منصوری، سعید روحانی، سعید مزدک و…است، که در سال های (۱۳۶۶-۱۳۸۶) ضبط شده است. استاد طباطبایی در سال های ضبط این آثار بیش از پنجاه سال دارد، اما در اجرای آواز توانایی خواننده ای سی ساله را ارائه می دهد و در واقع دوران اُوج خود را می گذراند، چنان که می توان اثبات این سخن را در اثری که به اتفاق ویولن آقای «ایزدنیا» در دستگاه ماهور ضبط نموده است دریافت؛ به طوری که بسیاری از پژوهشگران موسیقی ایران معتقدند در این اثر استاد طباطبایی برای آغاز آواز خود از منطقه مُدالی شروع می کند که در شروع بیت، گوشه های فیلی و شکسته را به خوبی اجرا میکند، اما انتهای بیت، به اجرای گوشه قره باغی می پردازد، که این بیت به زیبایی در زیر مایه اشل صوتی مذکور و در رژیست بم صدایی ایشان اجرا می شود و پس از آن، ادای شورانگیز تحریری صعودی-نزولی در رژیست زیر صدا که گوشه های عراق و اُوج عراق را نمایان می سازد و البته فرود استادانه که به زیبایی و با مهارت و چابکی، به سرعت به درآمد ماهور می نشیند.
این قطعه را نه تنها بدیهه خوانی، بلکه بایستی مناسبت خوانی و مرصع خوانی نیز محسوب داشت. زیرا جلسه مذکور، محفل اُنس است و نوع انتخاب شعر و انتخاب مایه مربوطه، با آن مجلس بسیار هم‌خوانی و تناسب دارد، درثانی، تسلط و کنترل بر صدا بسیار اعجاب انگیز است، به خصوص در زمان ادای تحریر قوی و مردانه، زمام صدا در دست او است و به راحتی صدا را هدایت کرده و فرودی زیباتر از تحریر را به نمایش می گذارد. و اما نکته مهم دیگر اینکه، در این آواز در سه رژیست بم، میانی و زیر صدای استاد طباطبایی، سه صدای متفاوت می شنویم به گونه ای که اگر شخصی ایشان را نشناسد به سختی باور می کند که صاحب این سه محدوده صوتی، یک نفر باشد.
مجموعه حاضر، تماماً نواخته های استادان مکتب سازی اصفهان بوده که در کمال زیبایی و مهارت آواز استاد سید رضا طباطبایی را همراهی نموده اند و آشکار است که نوشتن درباره اثر استادان مکتب اصفهان تا جایی که امکانات موجود در ذات اثر مکتوب اجازه می دهد، تنها می توان به شرح برخی مختصات ظاهری پرداخت و حتی اگر توانایی در قلم نیز وجود داشته باشد، تنها می توان به برخی از لایه های درونی آن نقب زد اما در نهایت موسیقی است که سخن می گوید و خود بهترین معرف خویشتن است. نوشته شاید بتواند قدری شناخت ارائه کند، ولی، نه می تواند و نه ممکن است و نه نیازی هست که به جای بیان هنری آن مجموعه اصوات گوهرین ادای وظیفه کند.

استفاده از خبر با ذکر منبع بلامانع است