گروه اقتصادی- نفیسه زمانی نژاد

درشرایطی ‌که کالا‌های اساسی سبد خانوار، یکی پس از دیگری درحال تجربه جهش چند برابری هستند. برنج هم به‌عنوان یکی از محصولات مهم استراتژیک وارد قافله این گرانی‌ها شده است.
اوایل فروردین‌ماه سال جاری، دبیر انجمن‌واردکنندگان برنج ایران با اعلام خبر احتمال توقف صادرات برنج از سوی کشورهای تولیدکننده بزرگ ازجمله هند و پاکستان مدعی شد که در صورت عدم تخصیص ارز به برنج‌های معطل‌مانده در گمرک‌ها باید منتظر کمبود و گرانی برنج در بازار باشیم.
با گذشت مدت ‌زمانی اندک از اظهارات این مسئول، با گرانی برنج خارجی مواجه شدیم و اکنون قیمت‌ها به‌طور قابل‌توجهی گران‌تر شده‌اند. اتفاقی که نه‌تنها دهک‌های ضعیف جامعه را در تهیه این قوت غالب، دچار مشکلات بسیاری کرده بلکه تقریباً همه اقشار را نسبت به این روند گرانی، نگران نموده و البته موضوع قابل‌تأمل آنکه علاوه بر برنج خارجی، انواع ایرانی آن‌هم با گرانی روبرو بوده است. این درحالی‌که است که برنج دومین کالای استراتژیک پس از گندم به شمار می‌رود که ۵ تا ۶ دهک آسیب‌پذیر کشور از آن استفاده می‌کنند. بر این اساس عدم تخصیص یا نوسان نرخ ارز منجر به حذف این محصول از سبد اقشار ضعیف جامعه می‌شود. کالایی که لوکس نیست اما متأسفانه نگاه دولت به تأمین این کالا چنین نیست. زیرا وقتی برنج از فهرست شمول کالاهای اساسی تخصیص ارز دولتی خارج می‌شود، بیانگر بی‌توجهی به نقش این محصول در سبد خانوار ایرانی به‌خصوص اقشار کم‌درآمد دهک‌های پایین است.

*مقصر گرانی برنج
حال سؤال آن است که علت افزایش یک‌باره قیمت برنج وارداتی و ایرانی چیست؟ نوسانات نرخ ارز، حذف ارز دولتی، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، دستمزد، کرونا ، تحریم‌ها و …، ازجمله دلایلی هستند که باعث جهش چند برابری نرخ برنج در این چند ماه اخیر شده است. و البته فعالان بازار در کنار این عوامل، گره‌های مربوط به ترخیص این کالا از گمرک و بندرها را در افزایش قیمت مؤثر می دانند.
در این میان عده‌ای در رابطه با افزایش نرخ برنج ایرانی، معتقدند باوجود باران‌های سیل‌آسایی که آسیب فراوانی به کشاورزان گیلان و مازندران وارد کرد، پیش‌بینی می‌شد نرخ برنج ایرانی گران‌تر شود ضمن آنکه هزینه‌های تولید هم با افزایش قیمت مواجه شده است. اما بحث آن است که نرخ برنج ایرانی همواره برای عده‌ای از دهک‌ها بالا بوده و حالا گران‌تر هم شده است. بر این اساس، به ‌طور معمول اقشاری به‌جای برنج ایرانی از نوع وارداتی استفاده می‌کردند. اما این بار شرایط متفاوت است، زیرا وضعیت برنج وارداتی نیز چندان بهتر از برنج‌های ایرانی نیست. اغلب فعالان این بخش، افزایش قیمت برنج خارجی را به تغییر نرخ ارز نیمایی مرتبط می‌دانند. به این دلیل که از اردیبهشت‌ماه امسال، واردات برنج با ارز ۴۲۰۰ تومانی ممنوع و با نرخ چند برابری ارز نیمایی صورت گرفت و این موضوع در افزایش قیمت برنج در بازار تأثیر گذاشت.
دراین‌باره مسیح کشاورز دبیر انجمن واردکنندگان برنج تأکید می‌کند: «همین تغییر نرخ ارز، باعث شده که هزاران تن برنج در انبارها رسوب کند. وی می‌گوید:  پس از این‌که در سال ۹۸ ممنوعیت واردات برنج برطرف شد میزان مشخصی از این محصول وارد کشور شد و در حال حاضر ۱۰۰ هزار تن از آن به دلیل تخصیص نیافتن ارز دولتی در گمرک رسوب‌کرده همچنین از ابتدای امسال و با تغییر ارز وارداتی برنج از رسمی به نیمایی به دلیل مشکلات تخصیص ارز نیمایی روند ترخیص از گمرکات بسیار کُند است و ۲۰۰ هزار تن برنج دیگر به همین دلیل در گمرکات رسوب‌کرده است.»
وی معتقد است: «اگر برنج خارجی در کشور به ‌اندازه کافی باشد از شدت افزایش قیمت برنج ایرانی می‌کاهد. اما اگر این اتفاق رخ ندهد قیمت برنج ایرانی افزایش می‌یابد. به ‌جز این، نباید فراموش کرد که افزایش نرخ ارز واردات برنج باعث رسوب برنج‌ها در انبار شده و همچنین قوت غالب بسیاری از مردم عموماً فقیر که توان خرید برنج ایرانی ندارند را هم درخطر می‌اندازد. از این‌جهت بهتر است دولتمردان طرحی ریخته وضع برنج را از این بلاتکلیفی خارج کنند و یا بهای برنج ایرانی را با دادن سوبسید کم کنند.»
اما در رابطه با دلیل رشد نرخ برنج ایرانی، نوروزی عضو کمیسیون کشاورزی مجلس با اشاره به دلایل گرانی قیمت برنج ایرانی در بازار بیان می‌کند: «با توجه به افزایش هزینه‌های کاشت، داشت، برداشت نظیر کود، سم، حمل‌ و نقل، کارگر و … قیمت برنج ایرانی با نوساناتی در بازار روبرو شده که این امر کاملاً منطقی است.» وی بابیان این‌که قیمت‌گذاری برنج داخل بر مبنای هزینه نهایی تولید محاسبه می‌شود، اظهار می‌کند: «با توجه به نوسان نرخ ارز و افزایش قیمت برنج خارجی، عرضه هر کیلو برنج ایرانی با نرخ ۳۰ هزار تومان در مقایسه با برنج بی‌کیفیت خارجی امری طبیعی است.»

*گرانی برنج زیر ذره‌بین فعالان بازار
گذشته از اظهارات مسئولان مربوطه ،فعالان بازار برنج در رابطه با دلایل گرانی برنج و پیامدهای آن بر بازار با «وطن روز» چه می‌گویند؟
مصطفی به‌حق فعال بازار برنج، در رابطه با دلایل گرانی این محصول می‌گوید: پس از ممنوعیت ۲ ماهه واردات برنج به دلیل قرار داشتن در فصل برداشت، از اول آبان ماه، دوباره واردات آغاز شد. اما گرانی از زمانی آغاز شد که ارز دولتی از برنج خارجی حذف شد و این محصول با ارز نیمایی وارد شد. به ‌طوری‌که قیمت آن‌ نسبت به اوایل همین امسال چند برابر شد و اکنون هم آزاد شدن واردات برنج، تأثیری بر نرخ آن نخواهد داشت زیرا با ارز نیمایی وارد می‌شود.
وی یادآور می‌شود: برنج ایرانی هم نسبت به ماه‌های ابتدایی امسال ،افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی داشته است که دلیل آن به هزینه‌های کشت وتولید برنج مربوط می‌شود. حتی کشاورزان داخل معترض هستند که چرا در برابر افزایش چند برابری برنج خارجی، برنج داخل فقط چند درصد گران‌تر شده است.
وی در رابطه با میزان استقبال مردم از برنج داخلی یا وارداتی می‌گوید: تا پیش ‌از این به دلیل گرانی برنج ایرانی، اقشار آسیب‌پذیر از برنج وارداتی استفاده می‌کردند که با تغییر ارز مرجع واردات به نیمایی و افزایش قیمت برنج خارجی، میزان مصرف عموم از این محصول هم کاهش یافت. مگر آنکه مراکزی مانند رستوران‌ها و تالارهای پذایریی برای پخت بهتر از نوع خارجی استفاده کنند.
یکی دیگر از فعالان بازار برنج با اشاره به گرانی چند برابری برنج خارجی نسبت به سال گذشته می‌گوید: در حال حاضر متوسط قیمت برنج خارجی به ۲۳ هزارتومان رسیده در صورتی‌که سال گذشته همین برنج با نرخ ۹ هزار تومان عرضه می‌شد. و این تغییر قیمت به دلایلی مانند تغییر ارز ۴۲۰۰ به نرخ نیمایی و نحوه ترخیص برنج‌های خارجی بازمی‌گردد. وی می‌افزاید: اما در رابطه با وضعیت قیمت برنج‌های ایرانی هم قیمت هر کیلو از این برنج سال گذشته به‌طور متوسط ۲۲ هزار تومان بود که امسال همان نوع تا ۳۰ هزار تومان هم به فروش می‌رسد.
فعال دیگری در این زمینه بیان می‌کند: افزایش نرخ برنج، باعث کاهش قابل‌توجه خریداران آن شده است. تا مدتی قبل اغلب دهک‌های مردم به خرید برنج خارجی روی می‌آوردند  اما اکنون هر دو نوع برنج خارجی و ایرانی با گرانی روبرو هستند و از طرفی هم روزبه‌روز باوجود این شرایط نامناسب اقتصادی، از قدرت خرید مردم کاسته می‌شود. وی تصریح می‌کند: باوجود آنکه مقصر گرانی برنج توزیع‌کننده و فروشنده نیست اما معمولاً خریدار، بدون اطلاع از دلیل واقعی گرانی، ما را مقصر این گرانی‌ها می‌داند درصورتی‌که توزیع‌کننده هم، خود از این افزایش نرخ‌ها، آسیب می‌بیند.

*امیدواری به بهبود قیمت‌ها
بسیاری از فعالان صنفی بخش برنج بر این انتظار هستند که باوجود کمبود عرضه برنج خارجی، وزیر جدید صمت حامی تجارت باشد و بانک مرکزی به تخصیص ارز توجه بیشتری داشته باشد، زیرا اقشار آسیب‌پذیر به دنبال برنج ارزان‌قیمت هستند. اگر دولت تمهیداتی برای افزایش تخصیص ارز بیندیشد تا واردکنندگان هزینه انبارداری ندهند و بلافاصله برنج‌های خود را ترخیص کنند، کمبود عرضه، باعث گرانی و گران‌فروشی نمی‌شود.
برخی هم می‌گویند که تنگناهای تأمین و تخصیص ارز و واردات برنج از هند و پاکستان موجب شده تا پس از مذاکرات دولت و بانک مرکزی با فعالان صنفی این موضوع در دستور کار ستاد تنظیم بازار قرار گیرد و به‌زودی سازوکارهای تازه‌ای برای واردات برنج از سایر کشورها اتخاذ و اجرایی می‌شود.