گروه اقتصادی-  نفیسه زمانی نژاد

گرانی پی‌درپی ارز، به‌ویژه قیمت دلار از مباحث داغ این چند ماه اخیر است روندی که همچنان در حال تاختن است و گویا تصمیمی بر مهار آن نیست.
به گزارش «وطن روز» تحریم‌ها ، ارز ، کرونا  وتورم ازجمله چالش‌هایی است که بسیار در مورد آن شنیده می‌شود. اما در این میان به نظر می‌رسد ،گرانی ارزبیش از دیگر موارد ، بر شرایط موجود ، تأثیرگذار بوده است وبه شدت ،باعث نابسامانی اقتصادی کشور شده است.
عده‌ای معتقدند این شرایط به وجود آمده برای دلار به دلایلی چون افت صادرات نفت ، مربوط است این‌چنین که کاهش هفت میلیارد دلاری صادرات غیرنفتی در شش ماه نخست امسال و کاهش سرعت تسویه معاملات عاملی مؤثر بر ضعف عرضه ارز ارزیابی می‌شود. به نحوی که بر طبق اعلام اکونومیست ،میزان صادرات غیرنفتی در شش ماه اول امسال ۱۳.۵ میلیارد دلار بوده اما میزان ارز دریافت شده توسط صادرکنندگان به دلیل کاهش سرعت تسویه معاملات، کمتر از این رقم بوده است.
همچنین گفته می‌شود کانال ارزی هرات، نقش پررنگی را  برای بازار ارز ایران به وجود آورده است. این چنین که بعد از شکل‌گیری فضای تحریمی، بازارهای ارزی و کانال‌های نقل و انتقالات و معاملات ارزی در چند منطقه به وجود آمد. این بازارها، سلیمانیه عراق، دبی امارات و هرات افغانستان بود که وجود مهاجران افغانستانی و نیاز آن‌ها به تبدیل ریال به ارز در کنار مبادلات مالی بین ایران و افغانستان باعث شکل‌گیری بازار ارزی هرات شد .البته کارشناسان معتقدند اگرچه عامل اخیر یعنی بازار هرات، اساسی‌ترین نقش را در افزایش نرخ ارز در روزهای اخیر ندارد، اما در دوره‌های بحرانی می‌تواند به یکی از عوامل تأثیرگذار تبدیل شود.
افت ارزش ریال ایران نیز عامل دیگر برای شرایط ارزی بازار ایران عنوان می‌شود. درحالی‌که آمار رسمی از افزایش کسری تجاری ایران خبر داده‌اند، ارزش ریال ایران در برابر دلار آمریکا به دلیل کمبود ارز در این کشور به پایین‌ترین حد رسیده است و عامل دیگر، شیوع ویروس کرونا و تعطیلی کسب‌وکارها است که  براین وضعیت دامن زده است و آثار روانی جدی بر این بازار داشته است .
مورد دیگر هم که از نگاه کارشناسان ،مضاف بر این عوامل یادشده است و باعث افزایش بی‌حساب‌وکتاب نرخ ارز در بازار آزادشده است به عدم تحویل ارزها از سوی صادرکنندگان به دولت بازمی‌گردد .
فعالان اقتصادی که سعی می‌کنند با تحریک بازار ارز و افزایش نرخ آن، ارزهای در اختیار خود را به بالاترین میزان و با بیشترین سود به فروش برسانند. مدام بر آتش افزایش نرخ ارز در بازار آزاد ،دامن می‌زنند.
دلیل دیگر بازارهای کاغذی عنوان می شود که بنا به گفته زنگنه عضو کمیسیون اقتصادی مجلس ، این مورد ،نیمی از دلایل گرانی بازار ارز است این‌گونه که دلار جدا از صرافی‌ها و بانک مرکزی که عرضه و تقاضا در آن مدیریت می‌شود، در بازارهای غیررسمی در حالی مبادله می‌شود که از آن با عنوان بازارهای کاغذی یاد می‌شود.
در بازارهای کاغذی ارز ۲۴ ساعت معامله می‌شود یعنی بدون اینکه پولی ردوبدل شود، یک‌میلیون دلار و ۵۰۰ هزار دلار با مبالغ کم ریالی روی کاغذ خریدوفروش می‌شود و این مسئله موجبات التهاب بازار را فراهم می‌کند.
حال باوجود شناخت تقریبی از مقصران تلاطم این بازار ، سؤالی که همچنان وجود دارد آنکه تا چه زمان مردم شاهد گرانی ارزی باشند که تأمین بخش غالب مایحتاجشان ،وابسته به آن است ؟

*تداوم گرانی ارز
رضا راسخ کارشناس اقتصادی در گفت وگو با «وطن روز» در رابطه با افزایش قابل‌توجه نرخ دلار بیان می‌کند:  افزایش تقاضا برای خرید ارز، ازجمله دلایلی است که باعث کمبود و درنتیجه گرانی آن شده است.به گفته این کارشناس با ریزش بازار بورس ، بسیاری از مردم اقدام به خروج سرمایه‌های خود از این بازار و ورود به بازار ارز نمودند که این مسئله نیز عاملی برای گران‌تر شدن ارز ،محسوب می‌شود.  وی می‌افزاید: مورد دیگر کاهش درآمد نفتی دولت است که از دلایلی اصلی محسوب شود.
همچنین شیوع کرونا وتاثیر بر  رکود کسب کارها داخلی و  فقدان معاملات خارجی  هم عاملی مؤثر برای گرانی ارز عنوان می‌شود. به‌طوری‌که به دلایل قرنطینه و بسته بودن برخی از مرزها ، باکاهش صادرات روبرو بوده‌ایم و صادرکننده برای رفع تعهدات ارزی خود ، اقدام به خرید بیشتر ارز کرده که با این اقدام ،نرخ این بازار بالاتر می‌رود.
این کارشناس تصریح می‌کند: رشد تورم و کاهش ارزش ریال هم از دیگر دلایل قابل‌توجه برای ایجاد این شرایط است . وتا زمانی که نرخ تورم در کشور ما به این صورت افزایشی است شرایط ارزی کشور هم این‌گونه خواهد بود.

*راهکارهایی برای مهار ارز
اما جدای از دلایل مطرح شده برای گرانی ارز، بحث مهم تر آن است که بهترین راهکار و سیاست برای مقابله با شرایط کنونی بازار ارز چیست؟
عده‌ای معتقدند بهترین روش مبارزه با سوداگران و سودجویان که به سوداگری در بازار ارز مشغول هستند، نه روش‌های پلیسی بلکه مدیریت بازار است، برخی دیگر بر این باورند تک‌نرخی شدن ارز؛ بهترین راهکار برای کنترل قیمت دلاراست. همچنین واحد شدن نرخ ارز و تعدیل منظم آن ازیک‌طرف، و کاهش شدید و به نزدیک صفر رساندن نرخ‌های بهره و تورم از سوی دیگر کارآمد است. چراکه ثبات فقط در صورت به نزدیک صفر رساندن نرخ‌های بهره و تورم امکان‌پذیر است، وگرنه ثباتی غیرواقعی و دستوری و مصنوعی و بی‌دوام خواهد بود. برخی هم بر این باورند راهکار اصلی برای کنترل بازار ارز، کاهش فشار تقاضا و افزایش منابع برای تأمین نیازهای ارزی کشور است.
دراین باره راسخ در بخشی دیگر از اظهارات خود به «وطن روز» می گوید :در شرایط کنونی ناچار به اجرای تدابیری برای رهایی از وضعیت موجود هستیم که با ترمیم نرخ سود بانکی می‌توان تا حدودی نوسانات این بازار را حتی به‌طور موقتی کنترل کرد. به گفته این کارشناس با توجه به افزایش نرخ ارز لازم است بانک مرکزی برای ممانعت از گرانی بیشتر ،اقدام به افزایش نرخ سود سپرده‌های مردمی کند. این‌چنین شاید تا حدودی بازار ارز کنترل شود و مردم به‌جای ورود به بازارهایی مانند ارز وطلا اقدام به ورود نقدینگی خود به بانک داشته باشند.
وی یادآور می‌شود: البته سیاست کاهش سود سپرده‌ها از سوی بانک مرکزی نیز راهکاری برای خروج نقدینگی از بانک و سرمایه‌گذاری در تولید بشمار می‌آید ولی بحث آن است که این سرمایه ها به‌جای تولید، سرازیر به بازارهای دیگر شد و شرایط را به اینجا رسانید.
این کارشناس ادامه می‌دهد: راهکار دیگر حذف ارز چند نرخی است.ضرورت دارد در شرایط فعلی دولت با اعلام یک نرخ ثابت اقدامی مدبرانه برای کنترل بازار ارز انجام دهد وهمِه نهادها و دستگاه‌ها به‌طورجدی ملزم به استفاده از همان نرخ باشند تا این نابسامانی‌های ارزی به‌تدریج رفع شود. اگر دولت اقدام به حذف دلار ۴۲۰۰ تومانی و  نیمایی کند و اجازه دهد تا دلار در یک نرخ ثابت به تعادل رسد قطعاً بخشی از این مشکلات حل می‌شود.
وی در پایان تأکید می‌کند: مورد دیگر که در مهار شرایط بازار ارز ،بسیار تأثیرگذار خواهد بود ،رفع قوانین پیچیده اداری واز بین بردن موانع موجود برای صادرکنندگان است زیرا کاهش صادرات از دلایل مهم آشفتگی شرایط ارزی است و اگر همه قوانین محدودکننده صادرات مانند بخشنامه‌های خلق‌الساعه و… حذف شود صادرات هم رونق بیشتری خواهد گرفت. چه‌بسا رونق گیری صادرات به معنای افزایش عرضه ارز و درنتیجه ثبات نرخ ارز خواهد بود.